هرم مازلو و تقسیم بندی نیازهای انسان بر اساس آن

آیا تا به حال هنگام قدم زدن در خیابان با کودکان کار برخورد داشته اید؟ کودکانی که به جای بازی و حضور در مدرسه، در حال تلاش برای به دست آوردن پولی اندک، برای گذران زندگی خود هستند.

ممکن است یکی از آن ها استعداد شگفت انگیزی در نواختن پیانو داشته باشد. یا یکی دیگر به طور بالقوه یک ریاضیدان باشد. ولی شاید آنان هیچ وقت به این موضوع پی نبرند و حتی تصور شکوفا کردن استعداد نیز در خیال شان رسوخ نکند.

هرم مازلو چیست؟

چرا آنان به دنبال شناخت و پرورش استعداد خود نیستند؟

مازلو روانشناس انسان گرای آمریکایی، به این پرسش این گونه پاسخ می دهد: زیرا آنان در نیازهای اولیه خود باقی مانده اند و انگیزه لازم برای رفع نیازهای بالاتر را نیافته اند. وی تحقیق ماندگاری درباره سلسله مراتب نیازهای انسان، از خود بر جای گذاشت که با نام هرم مازلو شناخته می شود.

در واقع اگر نیازهای پایه ای انسان برطرف نشود، انگیزه ای برای خود شکوفائی و جستجوی استعدادها در انسان وجود نخواهد داشت. و به دنبال آن ها نخواهد رفت.

تئوری انگیزه های بشر، دسته بندی نیازهای انسان در هرم مازلو

آبراهام مازلو ( Maslow) روانشناس یهودی آمریکایی، در سال 1936 تئوری انگیزه های بشر را مطرح کرد.

وی با بررسی زندگی چند شخصیت موفق و تعدادی دانشجوی نخبه، تلاش کرد تا ارتباطی بین نیازهای انسان و انگیزش به وجود آورد. به نظر مازلو تمام اقدامات و رفتارهای انسان به صورت هدفمند در راستای رفع نیازهای اوست.

در عین حال، انسان تا از یک رده از نیازها عبور نکند، انگیزه ای برای کسب نیازهای رده بعدی به دست نخواهد آورد. وی نیازهای انسان را به طور کلی در پنج بخش، به شکل یک هرم پنج طبقه، رتبه بندی نمود.

انواع نیازهای انسان براساس دسته بندی در هرم مازلو

1.بزرگترین تقسیم بندی در هرم مازلو، نیازهای فیزیولوژیک

در تقسیم بندی قاعده هرم مازلو، جایگاه ابتدایی ترین نیازهای انسان مانند: خوراک، پوشاک، مسکن، هوا، خواب و سایر نیازهای فیزیولوژیک است. این نیازها در رتبه نخست جای گرفته اند، زیرا بقای انسان به آنها وابسته است.

انسانی که غذا و سر پناه ندارد، تمام توان خود را به کار می برد تا بتواند با رفع نیازهای اولیه، خود را زنده نگه دارد. تا این دسته از نیازها برطرف نشوند، انسان انگیزه ای برای ارضای نیازهای مرتبه بعدی ندارد.

2.طبقه دوم هرم مازلو؛ نیاز به امنیت

امنیت دومین نیازی است که مازلو آن را در هرم خود جای داد. بعد از رفع نیازهای بنیادین، انسان بایستی در شرایط ایمن زندگی کند تا قدرت تفکر در مورد امور مهم تر را بیابد.

فردی که از ترس جان یا ترس از دست دادن شغل، زندگی می کند، تمام توجه خود را معطوف حفظ امنیت و برقراری ثبات خواهد کرد و امکان دستیابی به نیازهای والاتر را از دست خواهد داد. امنیت جانی، امنیت شغلی، امنیت از لحاظ ثروت، سلامتی و خانواده در این دسته می گنجد.

 همان طور که گفته شد، هرم مازلو در پنج طبقه، نیازهای انسان را با سلسله مراتبی به تصویر کشید. دو طبقه نخست هرم مازلو، نیازهای پایه نامیده می شوند که شامل نیازهای فیزیولوژیک و امنیت هستند.

3.طبقه ی بعدی نیازهای مربوط به عشق و دوست داشتن

در این طبقه فرد دوست دارد که روابط نزدیکی برقرار کند. و نیاز به تعلق و عشق و دوست داشتن را احساس می کند. این نیاز جزء، نیازهای روانی است.

به بیان دیگر انسانی که نیازهای بنیادین و امنیت او تامین شده است، سطح دیگری از خواسته ها برایش مطرح می شود. او می خواهد که مورد علاقه قرار بگیرد. ابراز محبت کند. ارتباطاتی بر پایه محبت و صداقت برقرار نماید.

یکی از اعضای تیم باشد و در کنار هم نوعان خود، فعالیتی گروهی را تجربه کند. مازلو معتقد است تنها بعد از برطرف شدن و کنار رفتن نیازهای پایه، فرد به چنین نیازهایی پی می برد و برای رفع آنها قدم بر می دارد.

4.عزت نفس در جایگاه چهارم هرم مازلو

هر فردی بعد از عبور از نیازهای پایه و نیاز به تعلق داشتن، به جایگاهی می رسد که خود را ارزشمند و توانمند می پندارد. به دیگران احترام می گذارد و انتظار دارد که مورد احترام و تکریم سایرین قرار گیرد.

مواردی مانند عزت نفس، اعتماد به نفس، خود باوری، موفقیت، احترام به دیگران و توقع احترام از سایرین، در این طبقه قرار می گیرد. این طبقه نیازهای والا را در بر می گیرد و حس ارزشمندی و سزاوار بودن برای خوشبختی و موفقیت را در فرد تقویت می کند.

5.خود شکوفایی، در رأس قله

رأس هرم مازلو به شکوفایی تعلق دارد. فردی که خود را شناخته و خود را لایق بهترین ها می داند، تلاش می کند تا استعدادهایش را به بهترین شکل بروز دهد.

• خلاقیت، قدرت حل مسئله، اخلاق گرایی، پذیرش حقایق، پرهیز از تعصب، تمایل به زیبایی، کمال و علم و خود انگیختگی مواردی هستند که در این طبقه جای می گیرند.
• به بیان دیگر فردی که تمام نیازهای جسمی و روانی را در طبقات پایین تر ارضا کرده است، نیازهای جدیدی برای او تعریف می شود که نتیجه رفع این نیازها، انسانی خود شکوفا، خلاق و پویا است که می تواند برای خود و جامعه اش مفید واقع شود.

تقسیم نیازها به دو دسته کلی در هرم مازلو

آنچه در هرم مازلو به چشم می خورد، تقسیم نیازهای کلی انسان ها به دو بخش نیازهای رده پایین و نیازهای والا است. نیازهای رده پایین، مواردی را شامل می شود که با عوامل خارجی مانند: آب و غذا، بر طرف می شود؛ اما نیازهای والا با کشمکشی درونی و شناختی عمیق از خود ارضا خواهد شد.

رابطه نیاز و انگیزش

در ارتباط سلسله نیازها در هرم مازلو با مفهوم انگیزش، باید گفت از نظر مازلو هر فردی با توجه به اینکه در چه سطحی از هرم قرار گرفته، برای دستیابی به امور مربوط به نیازهای همان طبقه، انگیزه دارد.

به عنوان نمونه، فردی که به برقراری رابطه دوستانه احساس نیاز می کند، برای آشنایی با افراد جدید و حضور در جمع، انگیزه کافی دارد؛ اما برای خودشکوفایی به راحتی نمی توان او را برانگیخت.

مازلو بر این باور بود که بدون برطرف کردن نیازهای یک طبقه، نمی توان به نیازهای طبقه بالاتر توجهی داشت.

جمع بندی

هر چند که بسیاری از منتقدان، به این سلسله مراتب و اولویت بندی های مازلو اشکالاتی وارد کرده اند و آن را در مورد بسیاری از افراد ممتاز، غیر واقعی پنداشته اند؛ اما همچنان هرم مازلو در بحث های مربوط به رشد، آموزش و روانشناسی تربیتی، مورد واکاوی و دقت نظر قرار می گیرد.

امروزه مشاوران و روانشناسان نیز در مواجهه با مراجعان خود، ابتدا تلاش می کنند تا موقعیت فرد را در هرم مازلو تشخیص داده و بر این اساس، توجه او را به رفع برخی مسائل در زندگی جلب کنند. زیرا بر پایه تئوری مازلو، رشد آدمی با گذر از خواسته های ساده و بنیادی به سوی خواسته های پیچیده و درونی میسر است.